Historia Ośrodka Pediatrycznego im. dr. J. Korczaka w Łodzi
Zespół szpitala im. Anny Marii, obecnie Ośrodek Pediatryczny im. dr. J. Korczaka zbudowano dzięki fundacji łódzkich przedsiębiorców Matyldy i Edwarda Herbstów oraz Emila Geyera w latach 1903-1905, wedle projektu łotewskiego architekta Paula Riebenshama.
Współautorem koncepcji był Józef Brudziński, pierwszy lekarz naczelny, który przed budową szpitala w Łodzi odbył pielgrzymkę po Europie. Oglądał dziecięce kliniki w Niemczech, Włoszech i Wielkiej Brytanii. Architektowi narzucił kilka swoich sugestii i uwag. Na parceli między ul. Fabryczną i Rokicińską wybudowano gmach frontowy z czerwonej cegły, gdzie mieściło się ambulatorium, pokoje dla lekarzy i pielęgniarek oraz biura administracji. Za nim stanęło osiem pawilonów. Ośrodek został rozbudowany w roku 1928 i 1937. W latach 1928-1930 powstał pawilon izolacyjno-gruźliczy według projektu Wiesława Lisowskiego, wieloletniego architekta miejskiego. W 1950r. Szpital Anny Marii otrzymał imię warszawskiego lekarza i pisarza Janusza Korczaka. Był to pierwszy szpital pediatryczny w Polsce, na stałe wrósł się w historię Łodzi i do dziś służy łódzkim dzieciom.
Rys historyczny
Przemysłowa i robotnicza Łódź u schyłku XIX wieku była miastem o fatalnym stanie sanitarnym. Biedotę z czynszowych kamienic i fabrykanckich czworaków dziesiątkowała gruźlica, nękały choroby weneryczne, krzywica. Nagminne były wypadki przy pracy. Tak więc modernizacja i budowa nowych szpitali była koniecznością, której nikt nie negował, tym bardziej, że choroby i duża umieralność dzieci w wieku od roku do pięciu lat stanowiło dla łódzkich lekarzy ogromne wyzwanie.
Efektem działalności dr. Karola Jonschera była od 1895 r. idea wybudowania szpitala dziecięcego. Udało się to zrealizować przy pomocy finansowej fabrykanckich rodów Edwarda i Matyldy Herbstów oraz Emila Geyera. Ofiarowano na ten cel 245 tys. Rb.
Szpital dla dzieci otrzymał imię Anny Marii, na pamiątkę zmarłej w 1900 r. córki Herbstów. Zlokalizowano go przy ul. Rokicińskiej (ob. Al. Piłsudskiego 71) Sstanowił on własność Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynnego (nieprzerwanie do 1948 r.), którego prezesem był Alfred Grohman. Był to szpital wielospecjalistyczny, wielowyznaniowy dla dzieci, o wzorowo zorganizowanych oddziałach: chirurgicznym, wewnętrznym, błoniczym, durowym, gruźliczym, ocznym, płonicy. Dotowany przez Kasę Chorych i Wydział Zdrowotności Publicznej.
Na działce o powierzchni około dwu hektarów, w kształcie nieregularnego czworoboku, zaprojektowano osiem pawilonów, pełniących każdy inną rolę. Wykonanie projektu powierzono (kierującemu wówczas działem budowlanym w dyrekcji Towarzystwa Akcyjnego Karola Scheiblera ) znanemu architektowi, absolwentowi prestiżowej Politechniki w Rydze, jakim był Paweł Rűbensahm (często podawane nazwisko Riebensohn).
W dniu 28 czerwca położono kamień węgielny. Prace budowlane wykonała Firma Nestler i Ferrenbach, a otwarcie szpitala nastąpiło trzy lata później – 16 maja 1905 r.
W architekturze budynków zastosowano elementy stylistyki neogotyckiej, ceglane elewacje urozmaicono tynkowanymi płycinami, okna i otwory drzwiowe zamknięte zostały ostrołucznie.
Szpital składał się z oddziałów: czterdziestołóżkowego wewnętrznego, trzydziestopięciołóżkowego chirurgicznego, dwudziestopięciołóżkowego zakaźno-obserwacyjnego.
W pawilonie administracyjnym urządzono siedem pokoi ambulatoryjnych. Pawilon chirurgiczny, jednopiętrowy, miał dwie sale operacyjne i aparaty rentgena. W szpitalu znalazła się biblioteka naukowa, pracownia analityczna, komora dezynfekcyjna i prosektorium. Pierwotnie zainstalowane oświetlenie gazowe zmieniono wkrótce na elektryczne w 1911 r.
Cały szpital ogrzewany wodą miał centralne ogrzewanie parą pod niskim ciśnieniem. We wszystkich pawilonach była początkowo urządzona wentylacja ogrzanym powietrzem, jednakże urządzeniem tym przestano się posługiwać, jako nie odpowiadającym celowi i niehigienicznym. Instalacje grzewczą i wentylacyjną wykonała Firma J.Arkuszewski. Ponieważ miasto nie posiadało sieci wodociągowej, czerpano wodę z własnej studni przy użyciu silnika gazowego.
W 1908 r. dla uczczenia pamięci doktora Karola Jonschera, piętrowy budynek chirurgiczny został powiększony o pawilon z gabinetem ortopedycznym, ufundowany przez małżonków Herbstów.
Od początku istnienia szpital ten był wzorcową jednostką pediatryczną w skali Łodzi i kraju. Projektanci swe założenie wzorowali na modelu austriackim, wielopawilonowym, który w powiązaniu z wewnętrznym reżimem sanitarnym, miał chronić przed występowaniem zakażeń wewnątrzszpitalnych. Poszczególne pawilony usytuowane były w kilkudziesięciometrowych odległościach od siebie.
Przed przystąpieniem do opracowania projektu szpitala dr J. Brudziński osobiście zwiedził szpitale o podobnym profilu w Budapeszcie (szpital Brody), Berlinie (szpital Adolfa Bagińskiego), Monachium, Lipski (szpital Woltmana), Wiedniu i Paryżu.
Jego notatki i rysunki z tej podróży uwzględniono w zrealizowaniu szpitala, niezmiernie ważnego dla Łodzi. Obiekt ten wybudowany i wyposażony na najwyższym poziomie, na długie lata stał się polskim wzorem dla szpitali pediatrycznych.
Pawilony usytuowano w przepieknie urządzonym ogrodzie, gdzie poszczególne budynki połączono łagodnie biegnącymi alejkami, a cały teren zadrzewiono, tak aby mali pacjenci mogli wypoczywać pośród zieleni, w izolacji od miejskiego zgiełku.
Sale dla dzieci, wysokości 4,50 m, były jasne i przestronne. Każda mieściła dwanaście łóżek i posiadała od sześciu do ośmiu okien. Dla jednego chorego przyjęto 7,50 m kw. powierzchni podłogi.
Szpital posiadał siedemnaści wanien i dwadzieścia sześć ubikacji. Meble wykonała firma warszawska Konrad i Jarnuszewicz. Umeblowanie oddziałów wewnętrznych i chirurgicznych były w kolorze oliwki, na oddziale szkarlatynowym w ceglastym, na oddziale błonicy w białym. W pokojach chorych umieszczono metalowe łóżka, ze zmienną wysokością drabinek i różną długością. Każda sala wyposażona była w ruchomy stół do badania, oszkloną szafę z lekami i narzędziami. Kuchnia szpitalna posiadała wydzielone okienka dla wydawania posiłków dla chorych z oddziału zakaźnego, wewnętrznego i chirurgicznego.
Pedantycznie prowadzone karty choroby, zawieszano w żelaznych kopertach, przestrzegano reżimu sanitarnego w gromadzeniu i izolacji śmieci, np. pawilony infekcyjne posiadały beczki z płynem do dezynfekcji. Ponadto zastosowano kolorystykę okien i drzwi malując je na kolor ciemnobrązowy. Na podłogach ułożono terakotę lub linoleum.
Ściany do 160 cm wysokości pomalowano lamperią olejną, zaś w sali operacyjnej farba olejną.
Elewacje wszystkich pawilonów przypominały architekturę fabryczną, ze względu na użytą do ich budowy czerwoną cegłę, a w płycinach podokiennych dla kontrastu zarzucono powierzchnię lekkim, jasnym tynkiem.
Ten bardzo nowocześnie urządzony obiekt, zgodnie z najnowszymi zasadami w zakresie szpitalnictwa, cechował pedantyczny system izolacji. Zaczynało się to już od ambulatorium, a kończyło na lokalizacji poszczególnych oddziałów. I tak: 61 m to odległość między pawilonem dyfterycznym a dezynfekcyjnym; 84,4 m to odległość między szkarlatynowy a dyfterycznym.
Pacjentami były dzieci w wieku od dwu do piętnastu lat. Dzieci umieszczano w pawilonach jednopiętrowych, posiadających duże sale, które mogły pomieścić do pięćdziesięciu chorych.
Budynki ujednolicono architektonicznie zarówno pod względem stylu, jak i rozplanowania kondygnacji. Podobne do siebie pawilony mieściły oddziały chirurgiczny z oddziałem ortopedycznym, salą okulistyczną i laryngologiczną; wewnętrzny; pawilon błoniczy i płoniczy; pawilon dezynfekcyjny z oddziałem czystym i brudnym oraz komorę dezynfekcyjną, kotłownię; gospodarczy – a w nim suszarnia mechaniczna, magiel, prasowalnia, kuchnia, jadalnia personelu, spiżarnia, mieszkania dla personelu na piętrze. W osobnym miejscu oddalonym od pawilonów ulokowano prosektorium i kaplicę. Natomiast w planach nie uwzględniono pawilonu z oddziałem niemowlęcym.
W 1911 r. zrealizowano projekt budowy budynku gospodarczego od wschodniej strony elewacji pawilonu chorób wewnętrznych oraz dobudowano werandy przy elewacji wschodniej i zachodniej pawilonu płoniczego.
W okresie wojennym w latach 1916 – 1917 r., staraniem doktora Trenknera, zbudowano mały, parterowy pawilon mieszkalny dla pielęgniarek i służących oddziałów: piątego i szóstego. Składał się z czterech pokoi mieszkalnych, dwóch łazienek i dwóch ubikacji. Posiadał dwa odrębne wejścia w przeciwległych narożnikach elewacji zachodniej.
Budynek usytuowano pomiędzy pawilonem dla chorych płoniczych a pawilonem obserwacyjnym w południowo-wschodniej części działki. Architektura budynku stanowiła konsekwentną kontynuację pierwotnego założenia szpitala – wybudowany z czerwonej cegły, otwory drzwiowe i okienne zamknięte łukami ostrymi, drzwi drewniane, dwuskrzydłowe, okna dwuskrzydłowe, zespolone, sześciokwaterowe oraz prostokątne wielokwaterowe, głównie na piętrach dla doświetlenia większych sal.
W latach 1925-1927 r. miała miejsce modernizacja Domu Zarządu. W gmachu frontowym dobudowano piętro, gdzie pomieściły się pokoje dla pielęgniarek i archiwum szpitala. Przeprowadzono też gruntowny remont wszystkich pawilonów szpitalnych, zakupiono aparaturę i sprzęt medyczny. Trzy lata później dobudowano poczekalnię letnią, a w głębi budynki gospodarcze z kuchnią oraz budynek do dezynfekcji i kaplicę.
W związku z faktem, że teren Szpitala im. Anny Marii w głębi posesji posiadał pewną rezerwę gruntu niezabudowanego, w 1928 r. zdecydowano wznieść w środku terenu szpitalnego pawilon dla dzieci gruźliczych im. Juliusza Kunitzera; w ogrodzie, w miejscu gdzie plac się rozszerza. Mimo bliskiego sąsiedztwa kotłowni (przeznaczonej do przeniesienia w przyszłości ku granicy wschodniej terenu szpitalnego).
W listopadzie 1948 r. została wydana decyzja, w wyniku której „Łódzkie Chrześcijańskie Towarzystwo Dobroczynności zostało postawione w stan likwidacji”. Łódzki Zarząd Miejski rozpoczął maju 1950 r. postępowanie wywłaszczeniowe, stawiając wniosek o przepisanie prawa własności na rzecz Skarbu Państwa. Tak też się stało i od 1950 r. szpital Anny Marii funkcjonował pod nazwą Szpitala im. Janusza Korczaka. Przystąpiono do doraźnych działań modernizacyjnych.
W 1954 r. w bezpośrednim sąsiedztwie pawilonu izolacyjno-gruźliczego od strony wschodniej wybudowano transformatorownię Akademii Medycznej.
W 1960 r. dobudowano pomieszczenie na tlen przy zachodniej elewacji pawilonu chirurgicznego. W 1962 r. miała miejsce kolejna dobudowa w istotny sposób zmieniająca pierwotne założenie.
W miejscu dawnej letniej poczekalni powstaje ambulatorium bezpośrednio związane z budynkiem administracyjnym (Zarządu), zajmujące północno-wschodni narożnik nieruchomości. W 1971 r. zrealizowano projekt rozbudowy istniejącego budynku kotłowni (południowa cześć działki).
Pomiędzy 1985 a 1990 r. w budynku administracyjnym nastąpiła wymiana stolarki okiennej oraz częściowy remont konstrukcji dachowej i poszycia dachu. Drogi dojazdowe do pawilonów zostały przystosowane do wszystkich wejść. Przy granicy zachodniej istniała droga o znikomym ruchu. Cały ruch szpitala odbywał się drogą przy wschodniej granicy nieruchomości.
Szpital postawiony na gruncie gliniasto-piaszczystym posiadał lokalną kanalizację. Budynki zrealizowano w systemie blokowo-korytarzowym, polegającym na łączeniu pomieszczeń użytkowych za pomocą korytarzy i klatki schodowej, unikając pomieszczeń przejściowych.
